69 – onder zwijgen

Rec. Start

 

– Iris : Niemand kon Sammy plaatsen, hij hoorde nergens bij stond overal buiten.

– Anker : Huh?

– Iris : We hebben ondertussen wel verschillende verwensingen aan zijn adres gehoord, Anker, en vele mensen die een heleboel positieve dingen over hem zegden, maar niemand kon eigenlijk zeggen dat hij het gevoel had of die Sammy eigenlijk wel kende.

– Anker : Ja wanneer je je afsluit, wanneer je zelf met niemand contact wil…

– Iris : Ja da is ook zo… maar … er moet een welbepaalde reden geweest zijn waarom

– Anker : Tja… daar zoeken we nu al een hele tijd naar.. we vallen in herhaling! -is het niet eenvoudiger om zeggen dat Sammy gewoon alleen wou zijn, dat hij zo één van die mensen was die het liefst op zijn eentje leefde, niet iedereen is een sociaal wezen, niet iedereen wil overal steeds bijhoren. Denk maar aan kluizenaars bijvoorbeeld.
Rust vind je niet tussen de massa.
Wanneer jij aan meditatie doet dan sluit je je toch ook af? Dan wens je toch ook niet gestoord te worden – waarschijnlijk hoeven we niet verder te zoeken.
Iemand kan gewoonweg zo geaard zijn dat hij niet erg op gezelschap gesteld is.

– Iris : Ja, wellicht, …zo zal het zeker voor een stukje zijn, dat is duidelijk, hij heeft het ook haast heel zijn leven alleen uitgehouden, en ook de hobbies die hij had betrokken hem niet bij de anderen, hij maakte schilderijen, bracht veel tijd alleen door op zijn atelier hier.

– Anker : Hm, …maar soms vind ik hem zielig. Sammy roept soms medelijden op. En aan de andere kant ook wrevel, die wrevel die een narcistisch iemand kan oproepen – ik stel mij hem soms voor als iemand die steeds het gelijk wilde halen, die nukkig was, die zich boven de anderen verheven waande.

– Iris : Ja, dat heb ik nog gehoord, maar mensen die hem beter hebben gekend zeggen dan weer precies het tegenovergestelde: “dat hij veel te goed was voor deze wereld” en zelfs: dat hij mensen bijstond die door iedereen waren verlaten, dat hij steeds bereid was te luisteren naar iemand met problemen.
– Anker : Een vat vol tegenstellingen…

 

(stilte)

 

 

– Iris : In zijn jonge jaren heeft hij wel heel wat weg afgelegd, …zich bijna toegelegd op de omgang met anderen – hij bewonderde toen enorm eender die daar sterk in was, die vlot was in de omgang, dat was hij helemaal niet…

– Anker : …Zoals iemand in een rolstoel een danser kan bewonderen?

– Iris : …vlot in de omgang was hij in geen geval. Niet iemand die roddelde of plezier had in een babbeltje
– Anker : Ieder gesprek was voor hem een opgave …”alsof het op mijn kosten werd gevoerd” schrijft hij ergens – “alsof zijn taximeter draait bij ieder contact” maar dat de rekening steeds voor hem is.

– Iris : Tja, niet eenvoudig, (…) Wat denk je? …er even mee stoppen? de boeken sluiten?

– Anker : Zijn we eigenlijk wel ooit naar iets op zoek geweest?

– Iris : Anker, wat mij wel bezig houdt …is het feit dat… hoe zou ik het kunnen noemen… dat iedereen de dingen zo vaak en zo gemakkelijk klasseert!

– Anker : Hoe bedoel je?

– Iris : Bijvoorbeeld psychoanalyse.

– Anker : Psychoanalyse!? Wat wil je daar mee zeggen?

– Iris : Ken je Sigmund Freud?

– Anker : Ooit wel van gehoord, soms grappig gevonden, maar nooit echt goed begrepen.

– Iris : Freud gaat onder andere grappen en humor analyseren, en die duizende kleinen dingen van iedere dag, waar we geen aandacht aan besteden. – Het verspreken en vergissingen, het vergeten van dingen, en waarom we om iets moeten lachen…

– Anker : Ja?

– Iris : Wel, Anker, door onze aandacht – door onze “andere aandacht” aan dingen te geven kunnen we even onder de uiterlijke schijn ervan kijken.
Daarom was Freud ook zo erg in de droom geïnteresseerd. Iets van de slaap – waar toen niemand aandacht voor had. Door aan die kleine menselijke dingen studie te besteden kon hij verborgen inhouden over onze cultuur onze maatschappij ontdekken, en ook wat daar ziekmakend in kon zijn, het “onbehagen” noemde hij dat.

– Anker : Bedoel je dat we de richting van een psychoanalyse uit moeten gaan?

– Iris : Ik denk wel dat dat zou helpen, dat we hem daardoor beter zouden kunnen begrijpen…

– Anker : Hmm,- wel, kan jij psychoanalyse toepassen?

– Iris : Neen, natuurlijk niet, ik heb er enkel veel over gelezen, en eigenlijk moet je daarvoor iemand aan de praat kunnen krijgen
en dat kan duidelijk niet, want Sammy is niet meer.

– Anker : Aan de praat krijgen?
– Iris : Ja, hij moet praten, vrij associëren.

– Anker : En wat dan?

– Iris : Dan moet de analist de precieze vragen stellen, of Hmm zeggen – meer niet.

– Anker : Kunnen mompelen en zuchten is dus genoeg om psychoanalyst te spelen? Lijkt mij geen moeilijk beroep. Ik zou dat in verschillende vormen en toonaarden kunnen – ik zou bijvoorbeeld (in verschillende toonthoogten en stemetjes)“mmmm!”  of “hmmm” of “ha zo!” kunnen zeggen – of “wel, wel, wel” – lijkt mij helemaal niet moeilijk om analyst te kunnen worden! (grinnikt)

– Iris : Ja! lach jij maar!

– Anker : Mijn grootvader ging wel bij de sjamaan van ons dorp – hoe heette hij ook al weer?  Ik herinner mij een oude grote magere man, steeds in traditionele kleding, alsof hij zijn taak nooit van zich aflag – Toen grootvader regelmatig hoofdpijn had, vroeg hij de sjamaan om hulp – en dat hielp wel, ik weet niet hoe die sjamaan dat aanpakte, misschien neuriede hij ook wel “hmm” of and “aum” (lacht) Maar grootvader was daarna verlost van hoofdpijn …

– Iris : Anker, wanneer je niet ernstig kan zijn dan houden we er voor vandaag mee op. Ik geloof in natuurlijke genezingswijzen. – Of Freud het bij het rechte eind had, dat laat ik in het midden, de tijden zijn ondertussen erg veranderd, en de zeden eveneens! Volgens Freud kwam alle kwaad van de libido wanneer die geen rechte weg naar bevrediging kon vinden en daartoe andere, complexe wegen zocht om zich te bevredigen, die als een soort obstructie de psyche bedwongen…

– Anker : “obstructie” daar zeg je me wat, – zwijgen als een vorm van obstructie.- Maar welke seksuele betekenis zou je die dan brengen?

– Iris : Dat weet ik niet zo direct. Je zou kunnen zeggen dat Sammy bijvoorbeeld homoseksuele gevoelens koesterde, daar werd in die tijd moeilijk meer omgegaan. Dat hij daardoor zijn gevoelswereld niet kon delen. Ook niet met zijn ouders. Maar andere feiten spreken dat dan weer tegen. – Hij kende wel wat succes bij vrouwen toen hij een jonge man was! Hij is verschillende keren erg verliefd geweest en had in die tijd ook een erg actief seksueel leven (wend blik af, wordt stil, bloost bijna zichtbaar)

– Anker : Psychoanalyse? (…) bof! – Wat ik nu plots heel erg vreemd vind is dat hij zoveel schreef, -zweeg maar schreef – blijven zwijgen maar blijven schijven- wat zegt dat dan over hem?
Iemand weigert te spreken, sluit zich af voor contact, maar heeft tegelijk toch behoefte tot schrijven en schilderen, hoe rijm je dat aan elkaar?

-…

 

rec. stop

68 – Spreken voor elkaar

Gaby Feyenoort 

– “Hoe kunnen jullie je zo erg bezig houden met iemand die reeds lang is overleden – Hoe kan je in een huis blijven wonen met al die nare herinneringen van iemand die er al lang niet meer is”

– Iris : Wel, Gaby, dat is eigenlijk wat heel verschillende schrijvers hebben gedaan, ze hielden zich bezig met mensen die er niet meer zijn. Ze schrijven over Napoléon of Michal Jackson, over Churchill of het leven van een seriemoordenaar, een paus of een generaal en halen dan de meest kleine details over boven, proberen ze psychologisch te doorgronden. Het enige verschil ligt hierin dat wij ons bezig houden met het leven van iemand onbelangrijk.
We geven aandacht aan iemand die blijkbaar tijdens zijn leven zelf weinig aandacht heeft gekregen. Daarmee kunnen we hem vandaag niet meer helpen, inderdaad.
– Anker : over bekende kunstenaars worden de kleinste details achterhaald zonder dat die  wat te te maken hebben met het werk zelf.  Wij doen net het omgekeerde; we zoeken naar het belang van kleine details in het leven van een onbelangrijk iemand.
– En wat ons huis betreft, wel ik moet toegeven dat het ondertussen helemaal hernieuwd is – De geest van Sammy leeft nu enkele in het achterhuis, als ik het zo mag uitdrukken, er hangen nog enkele van zijn schilderijtjes in onze hal, maar dat is alles. We leven dus niet echt met hem, we bestuderen zijn erfenis, we verwonderen ons erover…

-Iris :we bloggen omgekeerd : de meesten schrijven over zichzelf – wij schijven over iemand anders. Iemand die er zelf niet meer is. Die nu zelf geen blog zou kunnen gemaakt hebben. En wie een blog maakt schrijft toch soms de meest persoonlijke dingen, het kampen met zieke of familiale moeilijkheden.
– Anker : Sommige bloggers kunnen door hun beroepsleven heel veel meemaken, zoals de blog van een ambulancier in London, of iemand die zijn levensverhaal schrijft…Dat doen wij in zekere zin ook, maar dan omgekeerd: we schrijven het levensverhaal van iemand anders.
– Iris : we maken een beetje geschiedenis voor iemand zonder geschiedenis.
– Anker : We maken een zo groot mogelijk gedetailleerd portret van iemand die onbelangrijk was, die je buur had kunnen zijn…
– Iris : Er is ooit een kunstenaar geweest die de spullen die oude vrouw met zich meedroeg toen zij overleed al die kleine dingen werden een tentoonstelling, daar kan je dit blog mee vergelijken.

 

Sabina Allende
“Waarom schijven jullie niet meer over jullie zelf? Wie zijn jullie?

-Anker : Wel misschien zou iemand anders dat later kunnen doen, wanneer wij er niet meer zijn. Dan worden  ook wij blogmateriaal in de stijl van een “Sammy” (grinnikt).
– Iris : Misschien zou de wereld veranderen indien we allemaal de woordvoerder werden van elkaar in plaats van ieder van ons die voor zichzelf spreekt .

We kunnen tijd maken om beter te luisteren naar elkaar – maar ook  om te leren spreken voor elkaar.
– Anker : Het individualisme van jullie Noorderlingen…

 

(wordt vervolgt)

66 – Het Fragment

8’45”

(…)

– Iris : Je oude dag wordt wat je heel je leven hebt bijeengegaard, – en wat je hebt verloren, en hoe je omgaat met dat verlies.
Mensen zoals Sammy hebben veel mensen van zich afgestoten die het goed met hen meenden, of ze hebben de verkeerde partner gekozen en de juiste laten varen precies omdat ze met zichzelf niet klaar waren, die “handrem” waar we het over hadden, weet je nog, ?
Eén na één beginnen zijn enkele vrienden hem te verlaten – of beter – ze zoeken regelmatig wel contact met hem maar hij stoot dat af, of hij reageert niet meer, en tenslotte geven zij het op.
– Anker : Waarom?
– Iris : Omdat ze hem blijkbaar op de één of andere manier gekwetst zullen hebben, maar hoe en waarom is dikwijls moeilijker te achterhalen – Zijn kwetsbare plekken liggen daar waar hij met zichzelf in de knoop ligt.
– Anker : Mag je daaruit besluiten dat het anders met Sammy had afgelopen indien hij “zijn knoop” tijdig had kunnen ontwarren, en zo anderen in zijn leven had kunnen toelaten?
– Iris : Liefde is delen, is iemand in vertrouwen nemen, steunen, met telkens het risico dat je moet aanvaarden dat het slecht kan aflopen. Dat was iets dat hij niet aankon. Hij wantrouwde de andere bij ieder teken dat hij bedreigend vond.
– Anker : Maar al onze contacten zijn toch niet noodzakelijk intiem, de meeste omgang met onze omgeving is niet meer dan triviaal, gaat van een gewoon gesprek over algemene zaken of over het werk met collega’s, …
– Iris : Ja, maar daar had hij het ook moeilijk mee… Hij sloot zich zo veel mogelijk op, vervreemde. Op de duur zag de buurt dat ook aan zijn gedrag.  Aan zijn onverzorgde kleding. Het mompelen in zichzelf, zijn afgewende blik,…De omgeving werd zeker niet aangezet om contact met hem op te nemen, mag ik veronderstellen? Weet je het nog dat zijn dood ontdekt werd door Jaak Timpermans, onze buur, omdat die zijn tennisveld wou omheinen, en daar Sammy’s toestemming voor nodig had. Dat het antwoord op zich liet wachten werd niet eens als vreemd bevonden. Dat was eerder wat Jaak wel had verwacht, omdat iedereen hier wist hoe moeilijk je tot hem kon doordringen.
– Anker : Heeft hij dat nooit iemand gevonden die bij hem paste?
– Iris : Ja, er was voor hem een zeer grote liefde, die wederkerig was. Iemand waarmee hij zeker gelukkig had kunnen worden – maar dat ging dan weer na jaren fout omdat… (aarzelt, zucht)
– Anker : Wat was er dan?
– Iris : Eigenlijk zouden we dan weer heel die situatie moeten bespreken en daar is het nu geen tijd voor – zeg maar dat hij genoodzaakt was om een onomkeerbare situatie aan te nemen waar hij geen uitweg in zag, zijn beroep zijn plaats in de maatschappij, en …

 

(…)

0’00” Stop

67 – De Pen

 10’45”

 

(…)

– Iris : Iemand die “Leeft met de handrem op” zo zou ik Sammy nog het best kunnen omschrijven. Hij wilde veel, had vele ideeën, vele streefdoelen die hij nooit zou bereiken omdat hij het grootste deel van zijn energie steeds tegen zichzelf keerde.
Voor alles wat hij deed, diende hij zichzelf te overtuigen, en kreeg hij zichzelf voor hardnekkigste tegenstander.
– Anker : Had hij dan geen medestanders?
– Iris : Ja, eigenlijk wel, maar door dat hij zo stram in elkaar zat – zal ik maar zeggen- keerde hij die tenslotte ook tegen zich. Hij heeft veel kansen gekregen die ieder “normaal” mens met de twee handen had gegrepen, maar wegens zijn “talent om zich in moeilijkheden te brengen” (de psycholoog)  of een leven dat een “aan elkaar rijgen is van stommiteiten” een schooldirecteur na een voorval in één van zijn laatste schooljaren.
– Anker : Wat gebeurde er toen?
– Iris : Sammy was 17 en moest schriftelijk examen afleggen. De leerlingen zaten kort naast elkaar aan de bank, en het waren blijkbaar geen knappe leerlingen – zo bleek. Op een ongepast moment fluistert Balcon,  de jongen die naast  Sammy zit of hij het antwoord kent op de vierde vraag. Sammy knikt simpelweg “neen” en de leraar merkt dat op: – Welk teken geeft gij daar door Sammy? – Een jonge leraar die zelf net is afgestudeerd  – Een nul voor deze vraag!

Sammy had wel beschouwd eigenlijk niets verkeerds gedaan, hij had enkel, neen geknikt, Slechts iemand als Sammy, met de onschuld of onnozelheid die hem eigen was, had zo zichtbaar geknikt in deze situatie – Maar de leraar nam dat niet en had ook gedreigd om klacht neer te leggen bij de directeur  – Dat zou na dat examen moeten gebeuren.

Sammy wachtte op de gang tot wanneer de laatste jongen zijn werk had ingediend op de leraar. Maar er gebeurde helemaal niets. De leraar had waarschijnlijk wel ingezien dat zijn reactie fel overdreven was geweest, knikte even naar Sammy en  liep langs hem weg. Maar een leerling voor wie alles letterlijk was in deze wereld kon dit niet aanvoelen en vroeg: “Mijnheer, moeten we niet naar de directeur?” De vijf of zes jaar oudere leraar werd woedend en sleurde Sammy mee naar het bureel. Daar werd heel de zaak uitgelegd op een manier waarop je dat kan verwachten in tijden waar strakke autoriteit  heerste in de scholen.
Onder druk van dit alles – die zonderlinge publieke belangstelling temidden van een kring zelfzekere volwassenen met luide stemmen, die strenge blikken. Deze verplichting om op vragen te moeten antwoorden,  deze verplichting om te moeten spreken, deze brullende stemmen en vooral deze dwang tot woorden – Onder al die voor hem ongewone beroering – Stokte hij plots!

En toen gebeurde iets heel erg vreemds, iets dat hij niet of nauwelijks nog kende, of zeker toch lang vergeten was, iets van toe hij nog een klein kind was – zijn onderlip begon krampachtig samen te trekken, opslag had hij zijn gelaatsuitdrukking niet meer onder controle. Dat masker dat steeds strak aanspande en nimmer een emotie vertoonde kreeg onverwacht stuiptrekkingen!

Hij voelde dat zijn aangezicht iets werd wat hij niet meer herkende. Alle pogingen om dit te bedwingen waren tevergeefs.  Hij kon dit niet doen ophouden. Heel zijn aangezicht trok in stuip, hij voelde de ogen onbeheersbaar waterig worden. En toen dikke tranen  over zijn wangen stroomden werd Sammy met een schok gewaar dat hij aan het wenen was! Hij weende en was beschaamd dat hij weende. Beschaamd voor zijn onmacht, beschaamd om  zijn blote emoties die hij niet niet meer bij machte was te verbergen, verloren omdat hij niet meer kon beheersen nu op zijn gezicht te lezen was – zijn onmacht!

Het overgeleverd worden aan macht en onrecht, onmacht tegenover de instelling, tegenover de klasgenoten die nimmer te vertrouwen waren, tegenover de leraars die deze onbuigbare macht vertolkten, de strakheid van de directeur, zijn ouders, heel de wereld, dat hij door iedereen in de steek was gelaten. En daarin raakte hem de pijnlijke kern van zijn bestaan.
– Anker : Ja dat moet hard voor hem geweest zijn, maar wat vooral opvalt is hoe ongelukkig hij de situatie kan inschat, een ander kind was fijn naar huis gestapt na dat examen en niemand had ooit nog op dit voorval teruggekomen. Het zou te luttel geweest zijn om aan te denken.
– Iris : Ja, zo vreemd is dat! Je kan zijn verhaal eigenlijk niet door dagelijkse dingen vertellen – (…) of toch eigenlijk wel!  Maar kleine dingen krijgen een afloop buiten verhouding.. Zo is heel Sammy’s verhaal te vertellen, hij blijft aan geringe dingen kleven Zaken waar iedereen met gemak over zou kunnen springen. Maar bij hem valt dat anders uit…
– Anker : Hij weet eigenlijk niet hoe je met mensen kan omgaan, hij is een tenslotte lomp zonder dat hij dat zelf ziet – Kleine dingen lopen fout buiten zijn wil.
– Iris : Ja,  (…) maar aan de andere kant heeft hij sommige situaties veel meer door dan de anderen. Hij ziet wel heel veel maar hij weet niet hoe er mee om te gaan.

Welbeschouwd is hij iemand die nooit mee is met de massa, die niet lacht samen met de andere, niet zelden in zelfde richting kijkt, die haast nooit in de pas loopt  – maar anderzijds  slaagt hij er ook in om dingen te zien die anderen nog niet hem niet zagen.
– Anker : Zou zijn gedrag autistisch  genoemd kunnen worden?
– Iris : …Dat weet ik niet zo goed, Anker…autisme, … ja dat kan wel, …iets in die aard,… ik weet niet of we verder kunnen geraken met diagnosen (…) maar wat wel zo is: wanneer Sammy iets ontdekt heeft dat anderen nog niet hebben gezien, dan zal hij dat moeilijk zelf kunnen beheren, dat is een patroon dat ik zie terugkomen,  wat hij ontdekte heeft zullen anderen hem steeds weer afhandig maken, zonder dat hij weet of hoe zich te verweren.
– Anker : En dan komen er zo’n uitbarstingen zoals je hier beschrijft!
– Iris : Ja, zo is het, maar eveneens ook… wel, het omgekeerde kan ook:  Hij kan ook zeer woedend worden en dan gaat het ook zo in zijn werk : Sammy als kind – of een jongeling kan zich op die momenten niet beheersen. Ik geloof wel dat sommigen hem wel eens dan als gevaarlijk moeten ervaren hebben. Ja, iemand die onbeheersbaar kwaad kan worden – maar dat gebeurde blijkbaar in zeer uitzonderlijke situaties. Hij herkende zichzelf niet op die momenten. Ik geloof niet dat hij ooit aan iemand kwaad heeft berokkend. Fysisch bedoel ik.
– Anker : En dat verhaal met Ruddy? Doel je daarop?
– Iris : Wel, dat is misschien gemakkelijker om je voor te stellen…Ruddy, Sammy’s jongere boertje werd bestolen.
– Anker : Hoe ging dat ook weer?
– Iris : Wel, Ruddy kwam bij Sammy op de speelplaats klagen dat een jongen zijn pen had gestolen. Sammy en Ruddy verschillen enkele jaren, op het ogenblik van de pauze ontmoeten zich alle leeftijdsgroepen tezamen op het speelplein. Sammy is dus flink wat groter – tien jaar? Dan was Ruddy er zeven. Ruddy riep dus de hulp van zijn oudere broer in. Verwachtte zijn hulp en bescherming, of toch minstens om een rechtvaardige handeling van zijn grotere broer.
– Anker : Dat was precies wat Sammy nooit had gedaan. Hij had nooit voor zichzelf kunnen opkomen, liet alles van hem afpakken.
– Iris : Juist! Maar nu is de situatie net omgekeerd!

Nu moet Sammy niet voor zichzelf opkomen maar voor zijn kleinere broertje!
– Anker : Ja en…?
– Iris : Dat maakt voor hem een enorm verschil! Zichzelf verdedigen kan hij niet maar nu wordt hij even in de  zorgende positie gesteld, zoals die  van zijn ouders.
“Hoe zouden pa en ma die zo goed ons zijn, nu hebben gehandeld?” -“Wat moet ik nu doen – Ik kan mijn broer hier niet in de steek laten!” zo iets zou hij gedacht kunnen hebben.
Hij was enkele keren over het speelplein naar de jongen toegeweest en had hem gevraagd om de pen terug te geven – die zei dan natuurlijk dat hij van niets wist! – maar ineens – in een ooghoek – ziet hij de jongen een vlugge armbeweging maken – en iets schiet over het speelplein.

De pen! Hij heeft de pen weggegooid! Hij had ze wel de hele tijd! – Misschien wel is die dure pen nu wel stuk!De kinderen schreven toen met vulpennen en die hadden dikwijls een gouden kroon – inderdaad wel duur.

Sammy kan zich niet meer beheersen, iets krijgt nu macht over zijn lichaam, iets waar hij zich met geen middel tegen kan verzetten stuurt hem in de richting van de jongen, hij rent nu naar hem toe, de andere holt weg, Sammy haalt hem in, rukt hem de boekentas uit de handen, en te midden van verbaast toekijkende jongeren  keilt Sammy midden op de speelplein de volledige inhoud van de die zijn boekentas over zijn hoofd! Daarbij schreeuwend “Laat mijn broer gerust of ik sla je dood!”.
– Anker : Ja, wel…verbazend…
– Iris : Eigenlijk is Sammy niet moedig of sterk op zo’n momenten – hij kan zichzelf nauwelijks beheersen. Zijn aders zitten tjokvol adrenaline – voelt geen fysieke gewaarwordingen meer – stort zich blind in de aanval! Hij die steeds zo’n angst heeft voor iedere fysieke pijn, die schuchter is in ieder contact – nooit voor zichzelf weet op te komen. Doet dat nu met een kracht die vriend en vijand verbaast.
– Anker : Ja – een vat vol tegenstellingen – moeilijk thuis te brengen…
– Iris : Niet alleen voor de anderen, ook voor zichzelf  – hij “kent” zichzelf niet in die momenten.

Hij blijft zo zijn latere leven steeds op zoek naar zichzelf.

Zijn omgeving begrijpt hem niet, ook niet deze die van hem houden, dat zullen we later ook nog zien.
– Anker : Je zou dan toch gelijk kunnen hebben dat zijn zwijgen door iets gelijkaardigs werd beheerst, er zijn blijken verschillende overeenkomsten te zijn…een gedrag dat hij niet beheerst, waar hij onder lijdt..
– Iris : (lacht) Is het je daarnet niet opgevallen dat we nu over hem in de tegenwoordige tijd spreken?
– Anker : We geraken blijkbaar steeds meer bij hem betrokken. Het begint er op te lijken dat wij hem kennen.
– Iris : Indien dat waar zou zijn, Anker dan zijn we één van de weinigen geweest…

 

(…)

– hm (kucht, zucht)

 

0’00” Stop

65 – Wolken Vormgeven

 10’11”

 

– Iris : Ja wie is hij, Sammy, dat weet hij zelf niet. Daar blijkt hij heel zijn leven naar op zoek te zijn geweest.
– Anker : Het is zo iets als (zoekt zijn woorden) “een wolk vormgeven”, Iets is duidelijk aanwezig  – maar je weet nooit tot waar het zich precies uitstrekt of wanneer het van vorm zal gaan veranderen…
– Iris : (…) Ja, zo lijkt het me wel. (…) Doordat zijn jeugd zo contact arm was is dat wel goed te begrijpen. (…) Je weet maar pas wie je bent door contact met de anderen.
– Anker : Hadden we dit gesprek eerder al niet gehad? (…)  Ja, we komen steeds op dezelfde onderwerpen terug: “het zwijgen en haar gevolgen” zeg maar…
– Iris : (…) En toch blijf ik vermoeden dat het zwijgen van Sammy er was om iets te verbergen – te ver-zwijgen. Zwijgen is verzwijgen, is iets niet kunnen- of niet willen zeggen, de onwil tot spreken de onwil tot communiceren.
– Anker : En, die onwil bestaat omdat er iets “verzwegen” dient te worden?
Wanneer ik je goed begrijp zie jij het zo: De natuur van eenieder bestaat er in om mee te delen, te spreken, spontaan contact te zoeken. Anders is er wat mis. Dan zit iemand met iets?
– Iris : Wel,… Ja en neen, …we praten toch ook om de gezelligheid, om tijd te vullen, de gewone shit-chat, over onderwerpen die algemeen zijn.
– Anker : Zou dat misschien ook een vorm van verzwijgen kunnen zijn? Over een ander onderwerp gaan spreken? De aandacht naar iets afleiden?
Hoe gericht is onze communicatie? – en wanneer ze gericht is – vertrouwen we dan nog op haar intimiteit?
– Iris : Ja, dan wil je wel iets van iemand – het zakelijk gesprek is zo – een handelsovereenkomst, maar ook het leergesprek, de school, de instructie, of het vraaggesprek…
– Anker : Inderdaad ze zou op vele manieren kunnen spreken zonder ooit iets te hebben gezegd! (grinnikt)
– Iris : Zo is dat! (lacht)
– Anker : Maar zo verging het niet met Sammy – zijn zwijgen werd een soort kramp.
– Iris : Ja, dat zeker, iets dat hij zelf nooit onder controle heeft kunnen houden. Een blokkering ? Hoe zou je het kunnen noemen?
– Anker : Wanneer je in je omgeving weinig mensen kent die je aanspreken, die respectvol met je omgaan, je een zekere achting of vriendschap bejegenen, je in vertrouwen nemen, je groeten, of je even toelachen.
– Iris : Ja, een mens stelt zich maar open en kwetsbaar op in een omgeving die te vertrouwen is.
– Anker : En dat was rond Sammy nooit voldoende aanwezig?
– Iris : De vraag is : Waar begin je? –  Hij kende dat eigenlijk niet –  zeker niet in het ouderlijk milieu. Maar Sammy heeft toch verschillende keren erg moedige pogingen ondernomen om die grenzen te doorbreken. Hij heeft dingen gedaan waar je hem niet zo direct mogelijk toe zou achten. Wanneer je zijn verhaal nagaat. En aan de andere kant is het dan ook weer zo vreemd dat hij steeds  weer terugvalt. Dat hij relaties zal afbreken die hem toch wel veel vertrouwen schonken. (…) Kijk Anker, na al wat ik tot nu toe van hem gelezen heb, blijft dit mij nog erg onduidelijk – waarom hervalt hij steeds !? Waarom slaagt hij er nooit in om definitief loskomen? Waarom slaagt hij er niet in om uit die cocon uit te breken. – Slechts eventjes maar gelukt het hem telkens. Bij bijzondere personen, of tijdens therapiesessies…
– Anker : Ja, therapie, je had het over die diagnose en die psycholoog?
– Iris : Ja! Psychologie heeft een grote rol in zijn leven gespeeld – maar… (zucht, wend de blik af)
– Anker : …omdat het een hefboom is?
– Iris : Hoe bedoel je, Anker?
– Anker : Wel een psycholoog zoek je op wanneer er iets niet goed met je gaat. Wanneer je een met probleem worstelt.  Sammy ging ook psychologie studeren. Zocht hij niet naar een hefboom om daar zichzelf mee op te tillen ?- een hefboom die hem helpen kon om daar te geraken waar de natuurlijke weg van zijn leven hem niet zou hebben kunnen  leiden? Zocht hij naar een techniek? – zocht hij niet naar een technische oplossing tot communicatie herstel?
– Iris : In zijn jonge jaren moet hij zich bewust geworden zijn van een “probleem” – dat hij niet zo vlot was als de anderen. Dat hij niet veel meemaakte,  dat hij geen of weinig vrienden had…Jonge mensen vergelijken zich voortdurend met hun leeftijdsgenoten, zoeken hun maatschappelijke plaats, wedijveren kiezen voor sport, inderdaad…een hefboom, tja.. (aarzelt, kijkt neer, perst zoekend de lippen op elkaar  …) maar er is nog wat anders… Door naar het gewone samenzijn te gaan kijken van uit psychologische hoek zocht hij een zekere aftands op – een zekere…
– Anker : Een diagnose?
– Iris : Ja, (aarzelt, weer de blik even in gedachten afgewend, zoekend-) ja, zo zou je het kunnen noemen. Hij zocht naar een diagnose voor zichzelf, een zekere objectiviteit…hij zocht zichzelf te benoemen  te ontdekken zoal je …je een diagnose, hij wilde een soort zelf-diagnose stellen

–
– Anker : …Vreemd…

 

  (stilte)

–

– Iris : Vreemd ja…

(stilte)

 

 

Stop Video

 

64 – seks en taboe

 

video 8’45”

 

– Iris : Sammy weet helemaal niets af van seks. Hij is op zijn 19de een “maagdelijke jongen”  – maar hij moet wel geleerd hebben hoe zich te bevredigen. Alles is nieuw. Hij liep een school voor enkel jongens. Het duurde tot de universiteit dat hij met meisjes in dezelfde klas zat.
– Anker : Klas? Auditorium, zal je bedoelen, dat is helemaal wat anders dan een klas – honderden studenten, eerste kandidatuur zoals dat toen heette.
– Iris : Ja, en het was de tijd waarin jongens ook lang haar gingen dragen, en jeans, en de jeugd zich vrijer begon te bewegen, de druk van de kerk nam af, preutsheid verdween beetje bij beejte, bloot mocht, John Lennon hield zijn “Bed In” met Joke One…
– Anker : Ja, (grinnikt) Die Hoogdagen van jullie cultuur! De Bevrijding! Beha’s vliegen door de lucht!! (lacht luid)
– Iris : Ja, ja – Lach jij maar! jij kan niet weten hoe het is om onder protestants calvinistisch of katholiek juk te zweten – Jongeren hadden het toen nog heel moeilijk met hun seksualiteit, lees maar onze schrijvers uit die periode.
– Anker : Ja inderdaad ze hebben het allemaal expliciet over seks op de meest klungelige manier mogelijk! Variaties! Om je krom te lachen. Technieken voor een beter seksleven. Ik geloof zelfs niet dat wij ooit een seksuele opvoeding hebben gehad. We stelden ons nooit vragen daarover. We speelden wel erg wat komedie wanneer we naar de missiepost moesten of wanneer die onderzoeker ons kwam gadeslaan – Hoe heette die ook alweer Magrette Veap, Marie Hite ?
– Iris : Ik weet niet waarover je het hebt, Anker, wees nou even ernstig! Dat bezorgde toen heel wat jongeren trauma’s en schuldgevoelens, hun ontwakende seksualiteit. En daarbij stond onze cultuur enorm onder Amerikaanse invloed.  Vooral door de reclame en de met film waar seksbommen met klinkende namen in optraden -.
Aan de ene kant werd je voortdurend seksueel geprikkeld door beelden en gelokt naar bevrijding en aan de andere kant…
– Anker : Aan de andere kant stond mijnheer pastoor! (grinnikt)
– Iris : Sammy leed daar erg onder – zonder dat hij de dingen precies te kon noemen. Hij zwalpte tussen twee moralen, tussen het christendom en het…
– Anker : …En het Heidendom! (hard lachend, tanden bloot)
– Iris : Ja, zo was het! En zo kan je dat ook lezen bij onze schrijvers van toen. Ze gebruikten schunnige taal, spraken expliciet over seksuele handelingen, maar vooral over hun eigen pik. Het respect voor de vrouw, kwam wel op een heel lijfelijke  manier naar voren – soms verafgoodden zij haar,  of hadden inderdaad veel eerbied voor haar, maar vooral als  verschijning! – maar ze leerden wel dat seksualiteit iets voor beider geslachten was bestemd. Seksueel genot werd niet meer beperkt tot de man…
– Anker : Thuis had moeder het altijd voor het zeggen. Zij werkte ook het hards op het veld – terwijl vader voor de Engelsen ging werken of meestal ging jagen  -soms ging jagen – dat betekende vooral zijn vrienden ontmoeten. Vrouwen voerden in alles het hoge woord en dat werd bij ons zelfs nooit in vraag gesteld. Later wanneer ik naar het Amerika ben gereisd heb ik ervaren heb dat het er ook anders kan aan toe gaan…
– Iris : Voor Sammy verandert er veel, maar hij is zo houterig in zijn gedrag, zo stijf in al zijn doen dat hij met de meisjes er helemaal niets van terecht brengt. Hij begint te stamelen, als hij al zover is om iets te zeggen!  Maar op die foto hier vind ik hem een uiterst knappe jongen! Hij is groot en slank, heeft edele trekken, brede schouders, een flinke haardos, een intelligente glimlach…ziet er een beetje onverzorgd uit dat wel…

– Anker : Zouden we hem publiceren deze foto?
– Iris : Liever niet Anker! We hadden afgesproken de privacy van de overledene
te vrijwaren.
– Anker : Maar zou deze foto niet kunnen? Daar doen we toch niemand kwaad mee?
– Iris : Wel…Een volgende keer misschien…We zullen later zien…

stop video

62 – Het Weefsel

 

 9’10”

Anker – Waarom lezen Sammy’s teksten zo moeizaam?

Iris – Omdat…omdat hij zich aan ons wil voordoen.  …- omdat hij een rolletje speelt waarachter hij zich verbergt.

Anker – Verbergen voor wie? – Voor ons?- Wie zijn deze lezers?
Wie had hij gedacht zijn lezers te zullen zijn? Er was toen helemaal niemand!

Iris – …Dat wat hij schreef was inderdaad nooit tot iemand gericht. Daar heb je gelijk in, ik denk dat hij voor zichzelf schreef- hij gebruikte soms een soort geheimtaal, een code…

Anker –  Waarom? Kon dat te maken hebben met zijn isolement?  – Geraakte hij achter op zijn leeftijdsgenoten door isolatie?

Iris – … of was het net andersom!? – Je moet je ook voorstellen dat  Sammy op 19 jarige leeftijd zeker niet de rijpheid bezat van zijn leeftijdsgenoten!
Hij bleef wat achter. …Sociaal dan toch. In zijn omgang met de anderen…

Anker – Naar de universiteit gaan, naar de hoofdstad, vertrekken uit de Grauwegomme – een provinciestadje waar nagenoeg iedereen iedereen kent – in een heel andere leefomgeving terecht komen – het studentenleven van mei 68! Dat moet toch iets voor hem hebben betekend?

Iris – Ja, inderdaad, de “Summer of Love” (lacht) – die tijden van seksuele bevrijding – Sammy heeft op dat moment helemaal géén seksuele ervaring  gehad…en hij had weinig of geen vrienden zoals we hebben kunnen opmaken.

Anker – Ja, hij heeft haast helemaal geen omgang gehad met leeftijdsgenoten!

Iris –  ja, zo is dat! – Sammy had geen vrienden,-  rende van de school onmiddellijk naar huis – sloot zich op, zelfs de luiken bleven neergelaten! – Kijk, hier staat het …lees hier, bij schrijft dat hij naar muziek luisterde tot precies 10 voor 6,  want dan hoorde hij de sleutel in het slot draaien – Dat was het moment waarop zijn ouders thuiskwamen, terug van hun dagtaak en even daarna bracht grootmoeder zijn jongere broertje Rudy.
Vader en moeder spraken weinig met elkaar. – Of ze hadden ruzie. Aan tafel ging hun aandacht vooral naar de drie jaar jongere Ruddy.  – Wat Sammy blijkbaar niet opmerkte was dat zijn ouders bij het avondmaal hem nooit aankeken! Ze sloten hem uit met hun blikken. Bijvoorbeeld… Hier schrijft hij dat vader regelmatig schrijlings aan tafel zit, met de rug naar hem.

Hier kijk : Vader steeds klaagt over de kwaliteit van het eten, – die soep is zuur!  Die kan ik niet eten!- roept hij uit, en zet demonstratief zijn bord tegen de grond. De hond komt aangelopen, snuffelt even aan de teljoor en loopt dan weer weg –  wat vader weer een nieuwe reden om spotten geeft. Het avondmaal is iedere dag een moment van spanning – iedere keer dat de familie samenkomt heerst er die druk –  en die wederzijdse verwijten

Anker – Inderdaad, ja – Sammy zal iedere bijeenkomst rond een tafel ervaren als spanning – iedere vorm van samenkomst die er uitziet als die van een gezin wordt door hem als spanning , als druk, ervaren, schrijft hij later. –  Maar… waaruit heb je kunnen opmaken dat zij “niet naar hem opkeken”?

Iris –… Tja, …(stilte)

Iris – Ja, … je voelt dat aan, – dat blijkt uit hoe hij dat allemaal vertelt … hij geeft nergens aan dat ze belangstelling voor hem hadden – of dat ze vragen stelden zoals – hoe was het geweest op school? – bijvoorbeeld – of hoe is het met je vrienden gesteld? – net al die dingen die gezelligheid in een gezin brengen, die dagelijkse kleine attenties- …Zelfs als zou Sammy gepraat hebben dan was er niemand om naar hem te luisteren. Zo te zien heeft niemand hem  nooit aangemoedigd tot spreken! Of belangstelling getoond voor wat er in hem omgeing, of  zelfs maar een teken gaf waarmee zijn aanwezigheid bevestigd of op prijs werd gesteld! Je kan gerust zeggen dat zijn ouders -misschien wel gans zijn familie-  Sammy’s aanwezigheid als een last beschouwden… kijk hier schrijft hij dat zijn moeder zijn blik niet kan verdragen en dat ze fel uitroept waarom bekijkt ge mij altijd zo! 

En wanneer buren opmerken dat hun oudste zoon altijd zo stil is, zo schuchter – ‘”is hij soms ziek?” vraagt er één – “neen, Sammy is gewoon zo” – antwoordt zijn moeder.
Alsof het de doodgewoonste zaak van de wereld is.

(stilte)

Anker –  …En wat gebeurt er wanneer hij 19 werd? –  Ging hij niet wekelijks naar “De Grommel” Had hij dan daar geen vrienden? –  Dat jeugdhuis werd zijn “leerschool” is het niet? – Hier leert hij eindelijk met leeftijdsgenoten om te gaan. Hier leert hij pas praten met de anderen?

Iris – …mmm, Ja zo is dat! – een soort leerschool! – Dat heb je goed verwoord…De Grommel is zijn sociale leerschool – Hier krijgt hij gaandeweg een beeld van zichzelf en schrijft over die ervaringen om uit zichzelf wijs te kunnen geraken. Om zich een speigel voor te houden. Dat is eigenlijk de reden waarom hij dat dagboek bijhoudt. Hij probeert steeds opnieuw om tot inzicht in zichzelf te komen. Hij probeert te weten te komen wie hij in wezen is…

Anker – (schraapt zijn keel) ja, kan je dat wat meer verduidelijken?

Iris – Wel Anker, het is  heel gewoon – Kijk maar naar het gedrag van de mensen om je heen! Kijk naar iemand die met een klein kind omgaat, bijvoorbeeld – die doet ook een beetje “kinderlijk” – je richt je steeds naar de andere, in je daden,  en in de keuze van je woorden, zelfs in je lichaamshouding. Je gedrag maakt deel uit van een “gemeenschappelijk” of maatschappelijk-  of groepsgedrag.
En door die praktijk, door die ervaring, door het dagelijks doen kom je gaandeweg aan de weet wie je zelf bent! …door de manier waarop anderen je bejegenen, reageren op je gedrag, door uitdagingen soms, door plagerij, door samen met leeftijdsgenoten op te trekken je komt te weten kom je te weten wie je zelf bent – of, beter gezegd – je ontdek jezelf en de anderen! …In en samen met de andere! Zo is dat! (glimlacht, wacht op een reactie die er niet komt)
– Dat is trouwens wat ieder jong mens doet – hij leert te zijn wie hij is te midden van leeftijdsgenoten – de “peers” zoals men dat noemt – en dat is precies wat aan Sammy tot dan toe heeft ontbroken!

Anker – Doordat Sammy minstens vijf jaar met niemand had gesproken – doordat hij in die tijd enkel fysiek aanwezig is geweest – zeg maar- kon hij al deze sociale verworvenheden niet leren. Al die gewone dag-daglijkse gesprekken, en de dingen  die je noodzakelijk op die leeftijd doormaakt   –  die waren gewoon nooit opgetreden! Die kende hij niet door afzondering. Dat is wat je bedoelt?

Iris – Wel, Anker, Sammy vervreemde van zijn omgeving op een leeftijd die precies cruciaal is om deze sociale verworvenheden aangeleerd te krijgen!

Anker – En dat probeert hij nu in te halen door te schrijven?
…door over zichzelf te schrijven?

Iris – Ja, zo is dat! … en hij doet dat in de woorden die hij kent. De begrippen, de zegswijzen, uit liedjesteksten en uit de populaire romans uit zijn tijd, en uit de schoolse taal – niet zozeer de spreektaal van onder vrienden, want die kent hij niet! Die klinkt niet door in het dagboek…

Anker – …De schrijvers van de bevrijding van de jaren zestig in Europa en Amerika…

Iris – Ieder ding dat hij ontmoet, iedere zaak waarop hij zijn eigen reacties min of meer kan vaststellen om het in Sammy’s taal te zeggen – fungeert als een loskomend draadje van een weefsel dat hij steeds verder zal trachten te ontrafelen.

…

Maar doordat hij zelf niet weet wie hij is – of nog beter – doordat hij zich enkel heeft kunnen spiegelen aan – aan “bolle en holle spiegels” – ja, zoals in een spiegelpaleis – is hij nooit gekomen tot een ‘recht spiegelbeeld’  – een rechtmatig beeld van zichzelf – een beeld waar hij vrede mee kon nemen, en dat overeenstemt met dat wat de anderen van hém hebben…En ondertussen doet hij zich voor, speelt hij een soort rolletje of een opeenvolging van rolletjes.
Anker : Daarbij doet hij zich voor – doet hij zich voor aan wie?
Speelt hij een rol voor wie? Zijn schrijfsels zijn toch aan niemand gericht?

Iris: – Ja, hij doet dat enkel voor zichzelf voor… hij doet zich aan zichzelf voor, zou je kunnen zeggen.
Hij speelt hij een rol – of ontdekt zijn plaats in de wereld, zijn eigen rol, zoals iemand die voor het eerst zijn beeld in een spiegel ziet, of zijn eigen stem hoort op een bandrecorder, of op film of foto.

Anker : ja, maar er zit mij nog iets dwars…”eigenliefde”?

Iris – Ja, …(zucht) …Maar daar zit ook iets erg jammers in –
– wanneer je  jezelf een geschreven rol toebedeelt-
– wanneer je een dagboek houdt waarin je zelf als personage optreedt – dan geraak je daardoor  ook wat verstrikt.  Het krijgt in iets gekunsteld, zoals je houding voor de spiegel in een pashokje met een nieuw pak.
je wordt dan zelf dan even tot personage, je vertolkt even je eigen voorgeschreven rol
je wordt een moment bordkarton, en die vertolking schrijf je neer…

Een schaduwspel, een rol in een theaterstuk.

Ervaringen vast leggen is ongeveer het tegenovergestelde…

 

Anker : Wil je dat even uitleggen?

Iris : Stel je even een reisverhaal voor,  – in een reisverhaal probeer je je nieuwe ervaringen vorm te geven. Je beschrijft het verloop van de tocht, wat je hebt gezien en meegemaakt, de mensen die je hebt leren kennen, dingen die je bijzonder zijn opgevallen, en ook wel de problemen onderweg… Die prikkels, die dingen die op je afkwamen… Onderweg leer je jezelf kennen. Misschien daarom dat jongen mensen soms beslissen van alleen op reis te gaan. Ze zoeken naar zichzelf. En daar kan je zijn leven op negentienjarige leeftijd een beetje mee vergelijken – en het schrijven was zo zijn middel… Eigenlijk kende hij op dat moment waarschijnlijk niets anders, las hij romans die  zelfbespiegelend waren, zoals er in die tijd heel wat zijn geschreven. Sammy’s dagboek is haast een zelfportret is met gesloten ogen…

Anker – Maar, Iris, doen we dat ieder van ons op onze een eigen manier?
…Misschien niet  zozeer door het schrijven van een dagboek – Spelen we niet elk onze eigen rol, zolang we ons blijven bewegen binnen onze comfort-zone? En kent ieder van ons niet dat moment waarop we even over de haag kijken, in de verte, ons losmaken van onze omgeving en achter ons masker kijken?

Iris – Ja Anker, maar je hebt niet goed geluisterd, ik heb gemerkt dat je even weg was met je gedachten.  Denk er maar nog eens over na…

Anker – Huh! Ja…(lacht)

 

 

 

 

59 – Over zwijgen wil niemand spreken

Ben je gedetermineerd door je verleden?

Door de genetische informatie die werd doorgegeven? Door familiegeschiedenissen?

Sammy blijft zich vragen stellen over zichzelf, hij blijft erg in zichzelf gekeerd – zoekt naar verklaringen, maar krijgt nergens de juiste responsen – Die antwoorden die hem wat verder uit zijn isolement zouden kunnen halen.

Het is ons tot nu toe, niet duidelijk wat de oorzaak zou kunnen zijn waarom iemand – een kind – jongeling – volwassene – zo geïsoleerd kan raken.

Kiest hij daarvoor? Is hij het slachtoffer van iets dat zich buiten zijn wil voltrekt?

En waarom staan hier de mensen zo weigerachtig tegenover al deze vragen?

Alsof je iets zou kunnen raken wat hun eigen bestaan betreft – hun persoonlijk leven?

Over zwijgen wil niemand spreken.

De studiekeuze voor psychologie – de vragen en schuldgevoelens waarmee hij zichzelf steeds geselt – waar komen die vandaan? Hoe kan hij daarmee in de maatschappij leven?

Soms lees ik dat ook bij jullie schrijvers uit de vorige eeuw.

Die voortdurende nood aan zelfbevraging

alsof er geen plezier mag zijn – geen genot

Op ieder genot moet een straf kunnen volgen – zo zijn jullie!- dat blijkt  zelfs hier jullie kern te zijn!

Bezoek hier een museum of een kerk – overal zie je martelingen uitgebeeld!

Iedere heilige zijn marteltuig;

Maar wat bracht Sammy ertoe om zichzelf zo te kastijden?

Hoe ging zijn omgeving daarmee om?

• Jaak Timpermans, onze buurman die Sammy in zijn late jaren heeft gekend – kon geen contact met hem krijgen, noemt hem:  nukkig, gesloten, “bon-vivant”, profiteur, “luxe mannetje”, je kan hier de meest tegenstrijdige beschrijvingen van hem de ronde horen gaan.

Wat houdt ons tegen?

Waarom is het zo moeilijk om van Sammy hoogte te krijgen?

 

58 – Halve Prijs

Schuchtere jongen,

verlegen jongen,

– of –

“teruggetrokken, erg in zichzelf gesloten jonge man leert goedlachts rondborstig blozend meisje kennen.”

Dat zou de titel kunnen zijn, klinkt aanlokkelijk, een vrolijke zwenk in dit verhaal van Sammy, het laat begin van een liefdes leven.

Sammy is 19.

Hij loopt universiteit en studeert psychologie. Zij vader houdt voor hem -met een veel betekenende gelaatsuitdrukking- de waaier van bankbriefjes uitgespreid. Het bedrag voor de inschrijving aan de universiteit! – een geschenk aan iemand die dat niet verdient – die dat niet waard kan zijn.

Dat jaar ging er voor Sammy  een wereld open.

Hij liep universiteit in de hoofdstad – kreeg hoofdpijn van de drukte in de straten

Voelde zich vreemd – zat vol met twijfels – onverwoordbare twijfels

Zijn ziel zwalpte als een bootje over een onstuimige zee.

Student worden – vele nieuwe gezichten zien, gebouwen met eindeloze  gangen  – trappen, liften, aula’s, ad valvas –  lijsten, ellenlange trein en busritten  die hem ter bestemming brachten en weer terug voerden.

Sammy had nooit leren studeren – jaren lang had hij gedaan alsof hij luisterde – opende de dag voor het examen de studieboeken – en bracht het er van af met “voldoendes”

De colleges aan de universiteit overstelpten hem – Nu volgde hij wel aandachtig – lieten soms licht schijnen op dingen waar hij zelf mee zat.

–

“Het is 26 maart, het mooi weer vandaag, warm voor de tijd van het jaar, ik ben deze middag voor het eerst klaar geraakt, maar ik heb angst dat ik mij egoïstisch gedragen heb. Ik heb haar gevraagd of ze de pil zou willen nemen – we zouden dan beiden bevredigt kunnen worden zonder inconveniënties – ik hoop dat ik het om vijf uur zal kunnen goedmaken, het is spijtig dat ik zo veel bots en telkens moet wachten tot de volgende keer om het weer goed te maken . Het is alsof mijn gevoelens voor haar gesplitst zijn. Enerzijds voel ik mij tot haar seksueel aangetrokken, anderzijds ben ik in zekere mate psychisch koel tegenover het seksuele – het moet het gevolg zijn van de dingen die ik de laatste jaren heb meegemaakt. Maar ik vrees dat ik door mijn onhandigheid haar zal krenken. Zij aan haar kant heeft blijkbaar gevoelens die voortspruiten uit de ontvankelijkheid en eerbied die ze van mij ondervindt – en die ze niet kreeg bij de jongens die haar stuk voor stuk hebben teleurgesteld. Bertien laat haar vooral leiden door haar gevoel, met rede kan ik haar veel minder bereiken dan met daden – dat is op zich bij haar een positief punt maar soms spreken haar opvattingen haar gevoelens tegen”

Dat schrijft Sammy in zijn dagboek –

Hoe begon op een late lentedag. Okere zonneschijn spiedde door de groene persiennes van het auditorium. Een kale dikbuikige professor – die gemakkelijk gecast had kunnen worden voor  Romeinse keizer – het college gaat over…maar Sammy is vervuld van het “reisgevoel” een gevoel dat hij kent als de aankondiging voor iets dat op til is, dat in de lucht zit – dat spoedig zal gaan gebeuren!

Enkele weken geleden had een jonge met heel lang haar en een sikje hem gevraagd “hoe het met hem ging” – zomaar, direct, vanzelf, alsof hij Sammy al jaren kende. Het was de eerste student die ooit daar tegen hem had gesproken en Sammy had zelfs wat teruggestameld.

Frank Van Wezel was zijn naam, en hij had Sammy ook gevraagd om het jeugdhuis te komen bezoeken dat hij mee had opgericht.

Sammy had dat aanbod voortdurend van zich af gehouden, maar op een vrijdagavond was hij er toch daar naar toe gegestapt.

Hij had nieuwe kleren aangetrokken waar hij zich ongemakkelijk in voelde – hij droeg steeds kleren uit koopjes – “halve prijs” was het enige stijlkenmerk dat aan Sammy’s kleding toegedacht kon worden. Omdat vader dat zo wilde. Ook zijn haar was kortgeknipt omdat vader dat zo wilde.

Hij voelde zich stram in dat ongemakkelijke omhulsel toen hij door een lange gang door het jeugdhuis  naar het lokaal zijn weg zocht. Sammy  trad binnen in een donker hol. Rond een tafel waren enkele jongeren in de weer met het versnijden van gekleurd papier.

Sammy vatte post aan een toog.  – als een hark, een vogelschrik, een bezemsteel.

Hij zweette, wist zich geen houding te geven, wist niet at of hoe er van hem werd verwacht.

– Waar was Frank?-

Hij durfde het aan niemand te vragen.

-Carnaval – versieringen?

De “Grote zaal” waar Frank het over had bleek niet veel meer dan een overdekte tuin te zijn.

Sammy bestelde een biertje – hij moest iets doen –  zoete smaak, de gekleurde lampen werden roder en zijn blik glaziger – Zal Sammy’s weg naar verlichting langs alcohol voeren?

Dan wil hij zo vlug mogelijk weg – krijgt het gevoel te worden aangestaard. Een indringer. Zweet, krijgt koude rillingen.

Opgetrokken schouders, handen in de zakken, een blik die zoekt maar zich nergens aan kan hechten, Frank is er niet. Wat doe ik?

Langer kan hij het niet meer harder.

Hij vlucht weg.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

57 – Schijn-luisteren

Sammy werd zo’ één van die kinderen waarvan men zegt zei dat ze veel aan hun ouders te danken hebben.
Jongeren die schuw zijn, gebogen lopen, met handen in de zakken, die niet of nauwelijks opkijken, niet antwoorden, iets te beleefd zijn, onzeker zijn en vooral stotteren wanneer ze proberen een woord uit te brengen, die weinig of geen vrienden hebben, niet bijster zijn op school, bij niets betrokken zijn, geen jeugdbeweging, geen sport,
Die thuis zitten, voor tv, of lezen, of zich lang eenzaam afzonderen op hun kamertje en door het raam turen –
Sammy had minder en minder vrienden en op de duur helemaal geen meer.
zijn studies verliepen slecht, hij moest overzitten en het ging alsmaar slechter.
Hij sprak nog enkele woorden wanneer hem iets werd gevraagd en op de duur zei hij helemaal niets meer
Hij alleen aan de bank in de onpare klas
Hij kreeg het moeilijk met ongeveer alles.
Leed regelmatig aan migraine, keelontstekingen
voelde zich suf van de hooikoorts
wist niet meer wat levenslust was
Het dagelijks bestaan stond voor hem als een opgave.
Zijn toekomst, een zwaar blok dat hij ternauwernood in beweging zou kunnen brengen
Zijn lijf voelde loom. Dat zelfs iedere vertering als een belastende taak volbracht.
Anderen betekenden voor Sammy storingen in verschillende vormen.
Anderen waren pijn in wijzigende gestalten. Nooit brachten zij rust of vriendschap, steeds op de hoede zijn…
Hij zag geen toekomst, tenzij die van een grijze bediende, een dwalende schaduw in een suf kantoor.
en hij zat nog op de schoolbanken…
De lessen konden zijn aandacht hooguit enkele minuten vast houden, alvorens ze eindeloos afdreven.

Sammy was expert geworden in schijn-luisteren. Zijn ogen volgden de leraar maar zijn gedachten wandelden hun eigen wegen.
Ouders hadden hem in de economieklas gedumpt
Omdat ze aanvoelden dat hij dat het meeste haatte en nooit zijn weg tussen cijfers en handel in goederen vinden zou?

Was dat zo? Aan hem kon je dat niet vragen.
Hij wist nooit wat hij wou, welk beroep hij zou kiezen…
en de leerkrachten zagen ook niets in hem –
of beter gezegd niemand vond het zijn taak of zijn functie om enige moeite te ondernemen om Sammy te begrijpen.
de tijd verstreek, hij groeide op, werd een jongeling
hij leed
en dat was alles