10’45”
(…)
– Iris : Iemand die “Leeft met de handrem op” zo zou ik Sammy nog het best kunnen omschrijven. Hij wilde veel, had vele ideeën, vele streefdoelen die hij nooit zou bereiken omdat hij het grootste deel van zijn energie steeds tegen zichzelf keerde.
Voor alles wat hij deed, diende hij zichzelf te overtuigen, en kreeg hij zichzelf voor hardnekkigste tegenstander.
– Anker : Had hij dan geen medestanders?
– Iris : Ja, eigenlijk wel, maar door dat hij zo stram in elkaar zat – zal ik maar zeggen- keerde hij die tenslotte ook tegen zich. Hij heeft veel kansen gekregen die ieder “normaal” mens met de twee handen had gegrepen, maar wegens zijn “talent om zich in moeilijkheden te brengen” (de psycholoog) of een leven dat een “aan elkaar rijgen is van stommiteiten” een schooldirecteur na een voorval in één van zijn laatste schooljaren.
– Anker : Wat gebeurde er toen?
– Iris : Sammy was 17 en moest schriftelijk examen afleggen. De leerlingen zaten kort naast elkaar aan de bank, en het waren blijkbaar geen knappe leerlingen – zo bleek. Op een ongepast moment fluistert Balcon, de jongen die naast Sammy zit of hij het antwoord kent op de vierde vraag. Sammy knikt simpelweg “neen” en de leraar merkt dat op: – Welk teken geeft gij daar door Sammy? – Een jonge leraar die zelf net is afgestudeerd – Een nul voor deze vraag!
Sammy had wel beschouwd eigenlijk niets verkeerds gedaan, hij had enkel, neen geknikt, Slechts iemand als Sammy, met de onschuld of onnozelheid die hem eigen was, had zo zichtbaar geknikt in deze situatie – Maar de leraar nam dat niet en had ook gedreigd om klacht neer te leggen bij de directeur – Dat zou na dat examen moeten gebeuren.
Sammy wachtte op de gang tot wanneer de laatste jongen zijn werk had ingediend op de leraar. Maar er gebeurde helemaal niets. De leraar had waarschijnlijk wel ingezien dat zijn reactie fel overdreven was geweest, knikte even naar Sammy en liep langs hem weg. Maar een leerling voor wie alles letterlijk was in deze wereld kon dit niet aanvoelen en vroeg: “Mijnheer, moeten we niet naar de directeur?” De vijf of zes jaar oudere leraar werd woedend en sleurde Sammy mee naar het bureel. Daar werd heel de zaak uitgelegd op een manier waarop je dat kan verwachten in tijden waar strakke autoriteit heerste in de scholen.
Onder druk van dit alles – die zonderlinge publieke belangstelling temidden van een kring zelfzekere volwassenen met luide stemmen, die strenge blikken. Deze verplichting om op vragen te moeten antwoorden, deze verplichting om te moeten spreken, deze brullende stemmen en vooral deze dwang tot woorden – Onder al die voor hem ongewone beroering – Stokte hij plots!
En toen gebeurde iets heel erg vreemds, iets dat hij niet of nauwelijks nog kende, of zeker toch lang vergeten was, iets van toe hij nog een klein kind was – zijn onderlip begon krampachtig samen te trekken, opslag had hij zijn gelaatsuitdrukking niet meer onder controle. Dat masker dat steeds strak aanspande en nimmer een emotie vertoonde kreeg onverwacht stuiptrekkingen!
Hij voelde dat zijn aangezicht iets werd wat hij niet meer herkende. Alle pogingen om dit te bedwingen waren tevergeefs. Hij kon dit niet doen ophouden. Heel zijn aangezicht trok in stuip, hij voelde de ogen onbeheersbaar waterig worden. En toen dikke tranen over zijn wangen stroomden werd Sammy met een schok gewaar dat hij aan het wenen was! Hij weende en was beschaamd dat hij weende. Beschaamd voor zijn onmacht, beschaamd om zijn blote emoties die hij niet niet meer bij machte was te verbergen, verloren omdat hij niet meer kon beheersen nu op zijn gezicht te lezen was – zijn onmacht!
Het overgeleverd worden aan macht en onrecht, onmacht tegenover de instelling, tegenover de klasgenoten die nimmer te vertrouwen waren, tegenover de leraars die deze onbuigbare macht vertolkten, de strakheid van de directeur, zijn ouders, heel de wereld, dat hij door iedereen in de steek was gelaten. En daarin raakte hem de pijnlijke kern van zijn bestaan.
– Anker : Ja dat moet hard voor hem geweest zijn, maar wat vooral opvalt is hoe ongelukkig hij de situatie kan inschat, een ander kind was fijn naar huis gestapt na dat examen en niemand had ooit nog op dit voorval teruggekomen. Het zou te luttel geweest zijn om aan te denken.
– Iris : Ja, zo vreemd is dat! Je kan zijn verhaal eigenlijk niet door dagelijkse dingen vertellen – (…) of toch eigenlijk wel! Maar kleine dingen krijgen een afloop buiten verhouding.. Zo is heel Sammy’s verhaal te vertellen, hij blijft aan geringe dingen kleven Zaken waar iedereen met gemak over zou kunnen springen. Maar bij hem valt dat anders uit…
– Anker : Hij weet eigenlijk niet hoe je met mensen kan omgaan, hij is een tenslotte lomp zonder dat hij dat zelf ziet – Kleine dingen lopen fout buiten zijn wil.
– Iris : Ja, (…) maar aan de andere kant heeft hij sommige situaties veel meer door dan de anderen. Hij ziet wel heel veel maar hij weet niet hoe er mee om te gaan.
Welbeschouwd is hij iemand die nooit mee is met de massa, die niet lacht samen met de andere, niet zelden in zelfde richting kijkt, die haast nooit in de pas loopt – maar anderzijds slaagt hij er ook in om dingen te zien die anderen nog niet hem niet zagen.
– Anker : Zou zijn gedrag autistisch genoemd kunnen worden?
– Iris : …Dat weet ik niet zo goed, Anker…autisme, … ja dat kan wel, …iets in die aard,… ik weet niet of we verder kunnen geraken met diagnosen (…) maar wat wel zo is: wanneer Sammy iets ontdekt heeft dat anderen nog niet hebben gezien, dan zal hij dat moeilijk zelf kunnen beheren, dat is een patroon dat ik zie terugkomen, wat hij ontdekte heeft zullen anderen hem steeds weer afhandig maken, zonder dat hij weet of hoe zich te verweren.
– Anker : En dan komen er zo’n uitbarstingen zoals je hier beschrijft!
– Iris : Ja, zo is het, maar eveneens ook… wel, het omgekeerde kan ook: Hij kan ook zeer woedend worden en dan gaat het ook zo in zijn werk : Sammy als kind – of een jongeling kan zich op die momenten niet beheersen. Ik geloof wel dat sommigen hem wel eens dan als gevaarlijk moeten ervaren hebben. Ja, iemand die onbeheersbaar kwaad kan worden – maar dat gebeurde blijkbaar in zeer uitzonderlijke situaties. Hij herkende zichzelf niet op die momenten. Ik geloof niet dat hij ooit aan iemand kwaad heeft berokkend. Fysisch bedoel ik.
– Anker : En dat verhaal met Ruddy? Doel je daarop?
– Iris : Wel, dat is misschien gemakkelijker om je voor te stellen…Ruddy, Sammy’s jongere boertje werd bestolen.
– Anker : Hoe ging dat ook weer?
– Iris : Wel, Ruddy kwam bij Sammy op de speelplaats klagen dat een jongen zijn pen had gestolen. Sammy en Ruddy verschillen enkele jaren, op het ogenblik van de pauze ontmoeten zich alle leeftijdsgroepen tezamen op het speelplein. Sammy is dus flink wat groter – tien jaar? Dan was Ruddy er zeven. Ruddy riep dus de hulp van zijn oudere broer in. Verwachtte zijn hulp en bescherming, of toch minstens om een rechtvaardige handeling van zijn grotere broer.
– Anker : Dat was precies wat Sammy nooit had gedaan. Hij had nooit voor zichzelf kunnen opkomen, liet alles van hem afpakken.
– Iris : Juist! Maar nu is de situatie net omgekeerd!
Nu moet Sammy niet voor zichzelf opkomen maar voor zijn kleinere broertje!
– Anker : Ja en…?
– Iris : Dat maakt voor hem een enorm verschil! Zichzelf verdedigen kan hij niet maar nu wordt hij even in de zorgende positie gesteld, zoals die van zijn ouders.
“Hoe zouden pa en ma die zo goed ons zijn, nu hebben gehandeld?” -“Wat moet ik nu doen – Ik kan mijn broer hier niet in de steek laten!” zo iets zou hij gedacht kunnen hebben.
Hij was enkele keren over het speelplein naar de jongen toegeweest en had hem gevraagd om de pen terug te geven – die zei dan natuurlijk dat hij van niets wist! – maar ineens – in een ooghoek – ziet hij de jongen een vlugge armbeweging maken – en iets schiet over het speelplein.
De pen! Hij heeft de pen weggegooid! Hij had ze wel de hele tijd! – Misschien wel is die dure pen nu wel stuk!De kinderen schreven toen met vulpennen en die hadden dikwijls een gouden kroon – inderdaad wel duur.
Sammy kan zich niet meer beheersen, iets krijgt nu macht over zijn lichaam, iets waar hij zich met geen middel tegen kan verzetten stuurt hem in de richting van de jongen, hij rent nu naar hem toe, de andere holt weg, Sammy haalt hem in, rukt hem de boekentas uit de handen, en te midden van verbaast toekijkende jongeren keilt Sammy midden op de speelplein de volledige inhoud van de die zijn boekentas over zijn hoofd! Daarbij schreeuwend “Laat mijn broer gerust of ik sla je dood!”.
– Anker : Ja, wel…verbazend…
– Iris : Eigenlijk is Sammy niet moedig of sterk op zo’n momenten – hij kan zichzelf nauwelijks beheersen. Zijn aders zitten tjokvol adrenaline – voelt geen fysieke gewaarwordingen meer – stort zich blind in de aanval! Hij die steeds zo’n angst heeft voor iedere fysieke pijn, die schuchter is in ieder contact – nooit voor zichzelf weet op te komen. Doet dat nu met een kracht die vriend en vijand verbaast.
– Anker : Ja – een vat vol tegenstellingen – moeilijk thuis te brengen…
– Iris : Niet alleen voor de anderen, ook voor zichzelf – hij “kent” zichzelf niet in die momenten.
Hij blijft zo zijn latere leven steeds op zoek naar zichzelf.
Zijn omgeving begrijpt hem niet, ook niet deze die van hem houden, dat zullen we later ook nog zien.
– Anker : Je zou dan toch gelijk kunnen hebben dat zijn zwijgen door iets gelijkaardigs werd beheerst, er zijn blijken verschillende overeenkomsten te zijn…een gedrag dat hij niet beheerst, waar hij onder lijdt..
– Iris : (lacht) Is het je daarnet niet opgevallen dat we nu over hem in de tegenwoordige tijd spreken?
– Anker : We geraken blijkbaar steeds meer bij hem betrokken. Het begint er op te lijken dat wij hem kennen.
– Iris : Indien dat waar zou zijn, Anker dan zijn we één van de weinigen geweest…
(…)
– hm (kucht, zucht)
0’00” Stop
Anker Tong 